Các Sàn Giao Dịch Phi Tập Trung (DEX) Là Gì Và Nó Hoạt Động Như Thế Nào?

Chuỗi blockchain giúp bạn có thể giao dịch các tài sản có giá trị trên cơ sở ngang hàng mà không bị chi phối bởi bất kỳ tổ chức tập trung nào. Nhưng khi mua bán và trao đổi tài sản crypto, người dùng vẫn ưa chuộng các nền tảng tập trung hơn.

Dù vậy, các sàn giao dịch phi tập trung (DEXs) ngày càng phổ biến. Và giống như mọi thứ khác trên đời, DEXs cũng có ưu và nhược điểm. Trong bài viết này, chúng ta sẽ bàn luận về DEXs và so sánh với các nền tảng tập trung thay thế cho chúng. Đầu tiên, hãy tìm hiểu về tài chính phi tập trung (DeFi).

DeFi Là Gì?

Những định chế tài chính truyền thống sẽ kiểm soát một nguồn tập trung duy nhất. DeFi là viết tắt của “tài chính phi tập trung”, một thuật ngữ chung cho các ứng dụng, sản phẩm và dịch vụ tài chính không cần bên trung gian như ngân hàng, đơn vị tín dụng hay quỹ bảo hiểm.

Dù trước đây bên trung gian có vai trò to lớn, giúp các bên trong giao dịch thỏa thuận cũng như bảo đảm an toàn về tiền bạc, vì nhiều lí do khác nhau, các hệ thống tài chính truyền thống đã dần không còn được công chúng tin tưởng.

Mặt khác, các hệ thống DeFi không cần cấu trúc thượng tầng của bên thứ ba vì chúng tự động hóa và chạy trên chuỗi blockchain. Nhờ smart contract, bạn có thể lập các thỏa thuận được thực hiện tự động. Việc này đồng nghĩa với phí chuyển khoản thấp hơn, giao dịch và đầu tư với chi phí thấp, tối ưu khả năng tiếp cận nguồn vốn hơn cho tất cả những người tham gia.

DeFi có mối quan hệ chặt chẽ với tiền điện tử, vì toàn bộ hệ sinh thái crypto sẽ không thể vận hành được nếu không có các phương tiện thanh toán phi tập trung. Mọi người ngày càng quan tâm đến lĩnh vực này, số lượng coin và token được giao dịch càng tăng lên, khởi đầu là Bitcoin từ hơn một thập kỷ trước.

Để người dùng có thể tiếp cận token gốc thuận lợi, các dự án phải trả khoản tiền mà các sàn giao dịch tập trung yêu cầu, nhưng không phải dự án nào cũng đủ khả năng chi trả. Từ đó, nhu cầu với các sàn giao dịch phi tập trung cũng tăng lên.

Sàn Giao Dịch Phi Tập Trung Là Gì?

Các sàn giao dịch phi tập trung (hoặc DEX) là các sàn giao dịch tiền điện tử không cần phải sử dụng dịch vụ của bên thứ ba để vận hành đối với tài sản crypto. Chúng cho phép các nhà giao dịch thỏa thuận trực tiếp với nhau. Chức năng của DEX cũng giống với các nền tảng tập trung truyền thống, nhưng ngược lại nó cung cấp cơ chế giao dịch ngang hàng trực tiếp dựa vào việc thực hiện smart contract.

Loại giao dịch này giả sử tất cả mọi bên tham gia giao dịch có quyền kiểm soát tài sản số hóa và mã khóa riêng tư của mình, không cần chuyển giao cho bên trung gian hay người lưu ký nào. Nói cách khác, DEX là một nền tảng để người dùng tự tìm kiếm lệnh đối ứng cho các lệnh mua và bán của mình, không cần một cơ quan trung ương phụ trách lưu giữ và hoán đổi tài sản.

Ý tưởng tạo lập các nền tảng như vậy đã được hiện thực hóa từ 2013–2014, khó có thể xác định đâu là nền tảng tiên phong trong lĩnh vực này, do mỗi nguồn thông tin lại đưa ra một cái tên khác nhau.

Ngày nay, có thể dễ dàng tìm thấy nhiều sàn giao dịch phi tập trung với chức năng khác nhau trên mạng. Chỉ riêng GitHub đã liệt kê được hơn 250 DEX đang hoạt động bình thường tại thời điểm viết bài. Tiêu biểu nhất có thể kể tới Uniswap, Tokenlon, 0x Protocol, Venus, Sushiswap, Compound, Curve Finance, 1inch Exchange và PancakeSwap.

Tuy vậy, trên thực tế thì nhiều sàn giao dịch trực tuyến tự xưng là phi tập trung lại không phải phi tập trung tuyệt đối. Họ dùng máy chủ của mình để lưu lại dữ liệu giao dịch, dù họ không có quyền truy cập vào mã khóa riêng tư của người dùng.

Các Sàn Giao Dịch Phi Tập Trung Hoạt Động Như Thế Nào?

Cách hoạt động của DEX có nhiều điểm giống nhưng cũng có điểm khác với các sàn tập trung. Có một số loại DEX mở cửa cho người dùng, nhưng đặc điểm chung nổi bật của chúng là các lệnh được thực hiện trong chuỗi. Một số DEX có bán token chuỗi chéo (ví dụ AnySwap), nhưng thường DEX sẽ tập trung vào chuỗi đơn (ví dụ Ethereum hoặc Binance Chain). DEX có ba mục cơ bản khác nhau: sổ lệnh trong chuỗi, sổ lệnh ngoài chuỗi và các nhà tạo lập thị trường tự động.

Trong Chuỗi DEX

Sổ lệnh trong chuỗi DEX nghĩa là mỗi lệnh và mỗi giao dịch đều được ghi lại trên chuỗi blockchain. Việc này cần tới vô số nút mạng nên nghe có vẻ không thực tế, vì các thao tác sẽ không thể thực hiện ngay trong thời gian thực.

Ngoài Chuỗi DEX

Về sổ lệnh ngoài chuỗi, các DEX đó không phải hoàn toàn phi tập trung vì các giao dịch được ghi chép lại bên ngoài chuỗi blockchain, có thể sẽ phải liên quan đến bên thứ ba. Một số chuyên gia gọi các sàn giao dịch như vậy là hỗn hợp, vì chúng kết hợp chức năng của sàn giao dịch tập trung và phi tập trung.

Nhà Tạo Lập Thị Trường Tự Động (AMM)

AMM là những giao thức cung cấp thanh khoản cho một số thị trường nhất định thông qua giao dịch theo thuật toán tự động. Mô hình này không cần phải có sổ lệnh.

Thực tế, hầu hết các máy chủ DEX vẫn lưu trữ sổ lệnh, nhưng không lưu mã khóa riêng tư.

Sàn Giao Dịch Phi Tập Trung Với Tập Trung

Mục đích của các sàn giao dịch phi tập trung và tập trung là giống nhau: giúp những người cần các công cụ và dịch vụ tài chính chất lượng cao và có kết nối với internet tiếp cận được với chúng. Sự khác biệt lớn nhất là cách quản lý.

Các sàn giao dịch tập trung được quản lý bởi một tổ chức hay cá nhân nhất định, có trách nhiệm bảo vệ dữ liệu cá nhân và tiền của người dùng. Họ có quyền kiểm soát tuyệt đối và tự đưa ra quyết định về cách hoạt động cũng như hướng phát triển của sàn.

Các nền tảng phi tập trung được quản lý theo cách tự động và các thành viên của nền tảng thường cùng tham gia vào quá trình ra quyết định. Những sàn này cung cấp công nghệ để người tham gia tương tác trực tiếp cũng như ủng hộ hoặc phản đối các đề xuất quan trọng.

Hiện tại, mô hình tập trung vẫn chiếm ưu thế. Như đã nói ở trên, số lượng sàn giao dịch phi tập trung là hơn 250, trong khi số lượng các sàn tập trung là hơn vài nghìn.

Token Insight cho biết vào cuối năm 2020, chỉ có 19% trong tổng số các nền tảng giao dịch là phi tập trung, trong khi khối lượng giao dịch trên các sàn giao dịch phi tập trung chiếm khoảng 1%. DEX vẫn còn trong giai đoạn mới phát triển, nhưng chắc chắn chúng là một ý tưởng sáng tạo đáp ứng nhu cầu của thị trường tiền điện tử.

Ưu Và Nhược Điểm Của Sàn Giao Dịch Phi Tập Trung

Không nghi ngờ gì nữa, DEX đã thổi một làn gió mới vào thế giới sàn giao dịch trực tuyến, nhưng chúng có cả ưu và nhược điểm.

Ưu Điểm Của Sàn Giao Dịch Phi Tập Trung

Hầu như mọi ưu điểm của nền tảng này đến từ kiến trúc phân tán và việc không có một trung tâm quản lý đơn nhất. Sau đây là một số lợi thế nổi bật:

Ẩn Danh

Các sàn giao dịch phi tập trung đem đến tính năng ẩn danh hoàn toàn cho người dùng, hầu như không yêu cầu bất kỳ hình thức đăng ký nào. Do đó, dữ liệu cá nhân không thể bị thu thập. Các nhà đầu tư không phải tuân thủ quy trình KYC và AML hay các hình thức kiểm tra danh tính khác.

Có một số yêu cầu pháp lý của chính quyền trung ương bắt buộc phải tuân thủ, nhưng chúng vẫn không thể áp dụng với nền tảng hoàn toàn phi tập trung. Tất nhiên, về sau các nhà lập pháp sẽ tìm được cách đối phó, nhưng hiện tại, nhờ có DEX, giao dịch hoàn toàn ẩn danh là khả thi.

Tính Bảo Mật

Chắc hẳn vấn đề nghiêm trọng nhất của các sàn giao dịch tập trung là nguy cơ bị tấn công, vì kho lưu trữ tiền tập trung của người dùng sẽ là mỏ vàng cho bất kỳ kẻ nào tấn công vào được. Phương tiện truyền thông liên tục đưa tin về các cuộc tấn công mạng vào các nền tảng phổ biến, dù vô số biện pháp an ninh đã được áp dụng.

Đây là hệ quả từ bản chất lưu ký của các sàn tập trung, có nghĩa là họ tự lưu giữ tài sản của nhà đầu tư. Mặt khác, các sàn giao dịch phi tập trung không có bản chất lưu ký. Chúng cho phép người dùng liên kết trực tiếp với ví của họ. Không có điểm truy cập đơn lẻ nào có thể truy cập đến mọi tài sản và dữ liệu của người dùng. Từ đó, việc hack trở nên khó khăn và ít lợi nhuận hơn vì kẻ tấn công sẽ phải đột nhập vào từng tài khoản cá nhân, thay vì ăn cắp từ một trung tâm hoạt động.

Quyền Kiểm Soát

DEX không có quyền truy cập vào quỹ của người dùng, điều này không chỉ làm giảm rủi ro bị tấn công mạng mà còn cản trở sự can thiệp từ bên thứ ba như ban quản trị sàn giao dịch hoặc chính quyền địa phương. Các khoản tiền sẽ không bị đóng băng, việc rút tiền sẽ không bị trì hoãn hay từ chối, và giao dịch sẽ không bị các cơ quan lập pháp ngăn chặn.

Giao Dịch Rẻ Hơn

Không có bên thứ ba khiến chi phí giao dịch thấp hơn rất nhiều so với các sàn tập trung. Trong khi các sàn tập trung thường tính phí taker và maker, người dùng DEX chỉ cần trả tiền cho mạng lưới.

Sàn giao dịch phi tập trung cung cấp một giải pháp rẻ và an toàn hơn so với các sàn tập trung tương đương. Dù vậy, đồng xu nào cũng có hai mặt (mọi người nói vậy). Mặt còn lại thì sao?

Nhược Điểm Của Sàn Giao Dịch Phi Tập Trung

Những đặc thù về cấu trúc của sàn phi tập trung và việc người dùng được kiểm soát hoàn toàn đã nêu ở phần ưu điểm cũng dẫn tới một số khuyết điểm và vấn đề. 

Trải Nghiệm Người Dùng

Nhiều lựa chọn trong giao dịch như lệnh cắt lỗ, giao dịch ký quỹ, công cụ phân tích kỹ thuật và cho vay không có sẵn trên hầu hết các sàn giao dịch phi tập trung. Để bắt đầu giao dịch, người dùng cần làm quen với các tiện ích mở rộng trình duyệt và smart contract – tuy nhiên các giao diện thường không thân thiện với người dùng. Các nền tảng phi tập trung ít khi hỗ trợ tiền định danh và quá trình gửi tiền có thể khá khó hiểu và phức tạp.

Tính Thanh Khoản

Các sàn giao dịch phi tập trung có vấn đề thanh khoản. Họ cho phép đa dạng các cặp giao dịch, trong khi số lượng người dùng thì lại quá ít. Tính thanh khoản của DEX chủ yếu phụ thuộc vào số lượng người giao dịch hoạt động trên nền tảng, nên vấn đề trở nên ngặt nghèo hơn vì các sàn giao dịch tập trung ngày nay vẫn chiếm ưu thế.

Tốc Độ Giao Dịch

Việc phân tán các nút chuỗi blockchain đồng nghĩa với thông lượng thấp. Các nền tảng tập trung có các thông số cao hơn do chúng sở hữu máy chủ tập trung. Đó là lý do thười gian trung bình để thực hiện giao dịch của các sàn giao dịch tiền điện tử tập trung ngắn hơn nhiều. Tốc độ giao dịch chậm hơn trên DEX có thể dẫn đến “trượt giá” khi một giao dịch không thể thực hiện, do giá của các loại tiền điện tử được hoán đổi sẽ thay đổi.

Hỗ Trợ

Việc DEX không có bộ phận hỗ trợ khách hàng sẽ ảnh hưởng đến quá trình giao dịch hoặc tài khoản của người dùng. Nếu có vấn đề xảy ra, người dùng sẽ không thể tìm người hỗ trợ.

Dù có một số trở ngại, DEX vẫn đáng tin và an toàn hơn nhiều sánh với các nền tảng tập trung. Hơn nữa, chúng rất phù hợp cho những nhà đầu tư có kinh nghiệm, những người hiểu rõ các rủi ro và sẵn sàng chịu trách nhiệm cho các quyết định của mình.

Tình Trạng Pháp Lý Của DEX

Sự phát triển nhanh chóng của các sàn giao dịch phi tập trung đã đặt ra nhiều thách thức đối với các nhà quản lý thị trường và gây ra vấn đề pháp lý mới. Tình trạng pháp lý của DEX khá mơ hồ vì một số tính năng như ẩn danh, mâu thuẫn với các yêu cầu của luật hiện hành.

Mỗi quốc gia lại cố giải quyết vấn đề này theo một cách khác nhau. Mỹ cố gắng tìm cách áp dụng cơ sở pháp luật hiện hành, trong khi các nhà chức trách Singapore lại nghĩ đến việc tạo ra một hệ thống quản lý mới cho các sàn giao dịch như vậy. Tuy nhiên, ở những quốc gia này quan điểm về DEX vẫn chưa rõ ràng, và những quốc gia khác thậm chí còn hoàn toàn không điều chỉnh các nền tảng này.

Một trong những khó khăn chính trong việc đặt ra quy định cho các sàn giao dịch phi tập trung là hầu hết các sàn không được kiểm soát bởi một pháp nhân hoặc cá nhân nhất định. Việc này dẫn đến vấn đề không thể xác định người chịu trách nhiệm nếu phát hiện có vi phạm. Có thể hoạt động giao dịch sẽ gặp khó khăn do quy định. Đó là lý do không thể áp dụng các biện pháp và quy tắc hiện có của các sàn giao dịch tập trung cho DEX.

Kết Luận

DEX giải quyết được hầu hết các vấn đề mà nền tảng tập trung gặp phải, vì người dùng được tiếp cận với một phương pháp trao đổi tiền an toàn hơn nhiều. Gần đây, công nghệ Uniswap ra đời đã giúp chuyển đổi token ERC-20 nhanh chóng và đưa lưu lượng sử dụng sàn giao dịch phi tập trung lên một tầm cao mới.

Tuy nhiên, chúng vẫn chưa phổ biến lắm trong khi các vấn đề đặt ra về tính pháp lý vẫn chưa có lời giải đáp. DEX chắc chắn có rất nhiều tiềm năng, nhưng chúng vẫn còn một chặng đường dài trước khi có thể trở thành xu hướng chính.